Bitcoin fixes this. Het is een bekende meme die vaak gebruikt wordt. Maar als je kritisch naar de (échte) wereld kijkt, zie je dat het bitcoinnarratief op veel plekken niet per se resoneert. Of anders gezegd: buiten bitcoin zijn er veel andere oplossingen die al gretig gebruikt worden en die veelgebruikte argumenten van bitcoiners juist weerleggen.
Het ‘plaat voor je kop’-gehalte is soms nogal hoog onder de digitale pro-bitcoin internetwarriors. Laten we eens kritisch kijken naar denkbeelden in de bitcoinbubbel.
Mobiel ‘bankieren’
Een mooi voorbeeld is M-PESA. Woon je in Kenia, Tanzania, Zuid-Afrika, Afghanistan of een handjevol andere landen? Dan kun je al lang digitale betalingen doen zonder bankrekening en zelfs zonder internet.
De letter M staat voor mobile, en pesa is Swahili voor geld. Meer dan 50 miljoen Afrikanen maken gebruik van dit netwerk. Volgens schattingen heeft bitcoin 300 miljoen gebruikers, waarvan het gros het nog niet eens gebruikt als betaalmiddel (maar voor speculatie of als spaarmiddel).
Het in 2007 opgerichte M-PESA is ouder (!) dan bitcoin en verstuurt $300 miljard aan transacties per jaar. Ter vergelijking: voor bitcoin is dat $560 miljard. Dit is een gemiddelde van de $7.300 miljard die in totaal is verstuurd in de 13 jaar dat bitcoin nu bestaat, dus op jaarbasis ligt dit bedrag in 2022 eerlijkheidshalve een stuk hoger..
Op hun website promoot de overheid M-PESA als volgt:
“M-PESA is Africa’s most successful mobile money service and the region’s largest fintech platform. M-PESA is the preferred way to make payments across the continent both for the banked and unbanked due to its safety and unmatched convenience.“
Hoe werkt het eigenlijk?
Bij een van de 600.000 winkeltjes kun je je aanmelden voor een account. Je geeft ze simpelweg wat contant geld, en jouw account wordt dan opgewaardeerd. Vervolgens kun je naar iedereen in jouw land (of naar mensen in andere M-PESA-landen zoals Egypte, Lesotho of Mozambique) geld sturen.
Een internetverbinding heb je niet nodig, satelliet bereik wel. Een smartphone niet, maar een simkaart wel. Je kunt namelijk een balans versturen via een SMS’je met daarin een beveiligings- en pincode.
Je kunt stellen dat M-PESA het wat dat betreft beter voor elkaar heeft dan bitcoin. Een oude Nokia is voldoende en de adoptie is groot!
Bitcoin is anders
Is het naïef om te stellen dat bitcoin écht problemen oplost voor Afrikanen? Oplossingen bestaan al jaren, maar wij ‘buitenlanders’ gaan er standaard van uit dat iedereen het in minder ontwikkelde landen met puur contant geld doet.
Uiteraard: bitcoin is decentraal, dit betaal alternatief niet. Bitcoin is open, transparant en schaars. Het is mondiaal en niet beperkt tot een select aantal landen dat meedoet.
Maar tegelijkertijd heeft M-PESA voordelen ten opzichte van bitcoin. Je kunt letterlijk met een klaptelefoontje digitale betalingen doen via een sms’je.
Daarbij moet wel gezegd worden. Machankura 8333 doet hetzelfde, maar dan met sats. Het werkt in negen landen (waaronder Kenia, Ghana, Malawi, Namibië en meer), maar het loopt qua adoptie achter op M-PESA.
Machankura werkt ook met sms’jes, maar heeft dan bitcoin – en lightningadressen aan de telecominfrastructuur gehangen.
Banking the Unbanked
Een ander veel gehoord argument van bitcoiners is dat bitcoin dé manier is om de unbanked een bankrekening te geven. Ik wil mijn licht hierop schijnen met een persoonlijk verhaal. Afgelopen maand was ik in Cambodja en dacht weer aan deze zin. Wat bleek? Being unbanked is overhyped.
Ik had altijd in mijn hoofd dat je minimaal een paar $100 moet hebben om een bankrekening te kunnen openen, en dat dit voor veel mensen te veel zou zijn. Niets is minder waar.
Even wat context: Cambodja heeft te maken met de gevolgen en trauma’s van de Khmer Rouge. Zo’n veertig jaar geleden is de intelligentsia vermoord door leider Pol Pot (die het land terug wilde brengen naar het jaar 0 waarin iedereen in het land op hetzelfde (lage) niveau zou herstarten). Kon je lezen, droeg je een bril of was je docent of tandarts; dan moest je vrezen voor je leven.
Dit heeft voor een enorme armoede gezorgd in het land. Maar desondanks heeft het gros van de Cambodjanen een telefoon. Al is het maar om tuktuk chauffeur te kunnen zijn, een van de meest basic jobs in het land. Met een telefoon kun je met Über-achtige apps (Grab of PassApp) vrij eenvoudig geld verdienen.
Met ongeveer 17 miljoen inwoners is het land vergelijkbaar met Nederland. De schatting is dat over twee jaar 12 miljoen (70%) van hen een smartphone heeft. Volgens andere schattingen heeft ruim 40% tegen die tijd een bankrekening.
En iedereen met een smartphone kan eenvoudig een bankrekening openen. Bij ABA Bank, de grootste bank van Cambodja, hoef je maar $10 te hebben om een rekening te kunnen openen. Daarbij krijg je een soort van statische invoice QR-code, die winkeliers uitprinten. Zij hebben bitcoin niet nodig om toegang te krijgen tot een digitale economie. Overigens: statische lightning-QR-codes bestaan nog nauwelijks (kijkend naar de staat van dienst van bolt12).
Veel locals geven ook de voorkeur aan cash. Ze zijn of digitaal onderlegd (wat bitcoin dus niet oplost) en betalen op marktjes met contact geld is bijna makkelijker dan met bitcoin.
Bitcoin is anders
Opnieuw: bitcoin is anders. Bij bitcoin hoef je niemand toestemming te vragen om een rekening te openen. Je hoeft niet bij een bank langs en gebruikt een neutraal en internationaal betaalmiddel. Maar als je minimumloon minder dan $200 per maand is, loop je door de volatiliteit op je sats-spaargeld (voor de korte termijn) een risico me je hele gezin. Dan is een dollarbalans op je ABA-bankrekening een stuk aantrekkelijker.
Ja, bitcoin is perfect schaars, en ja er zijn veel unbanked mensen. Maar als je van maand-tot-maand moet overleven, heb je niets aan dat verhaal. Eerder las je al in het artikel ‘een markt met/zonder bitcoin‘ vanuit El Salvador een soortgelijk verhaal.
Ja, er zijn veel arme mensen. Ja, ze hebben geen bankrekening. Maar dit maakt hen niet direct de perfecte doelgroep voor ‘ons’ magische internetgeld.
Tonga
Op eenzelfde manier moet ik terugdenken aan Tonga. Na de adoptie door El Salvador deed Lord Fusitu’a bij verschillende bitcoinmedia en -podcasts zijn verhaal over hoe hij bitcoin naar zijn eilandengroep wilde brengen. Ook in Tonga is het aandeel van remittances op het bbp erg groot en met 43% nog hoger dan bij El Salvador.
Bitcoiners waren het met elkaar eens: bitcoin moest op de eilandengroep in Polynesië een wettig betaalmiddel worden.
Enkele maanden later werd het Koninkrijk (en de internetkabels in de oceaan) hard geraakt door een verwoestende vulkaanuitbarsting. De wereld moest een paar dagen in spanning afwachten hoe het er aan toe ging, omdat er vijf dagen geen contact kon worden gemaakt. De herstelwerkzaamheden duurden ook nog eens tien dagen langer dan gepland.
Enfin: op een bitcoinstandaard zou Tonga ook meshnetwerken en satellietverbindingen op touw moeten zetten om iets met bitcoin te kunnen doen. Technisch gezien is dat zeker mogelijk! En je kunt als ontvangende partij offline bitcoin toegestuurd krijgen. Maar een economie laten draaien op bitcoin in een offline wereld, is misschien nog iets te veel gevraagd. Het kán, maar het belang (en de fragiliteit) van het internet werd in dit specifieke geval even vergeten (door veel bitcoin cheerleaders).
Bitcoin kan perfect zijn voor internationale betalingen! Helemaal als je als de economie (zoals die van Tonga) zo erg afhankelijk is van buitenlands geld. Maar bitcoin alleen is niet voldoende. Infrastructuur eromheen is minstens zo belangrijk.
Privileges
Bitcoin is niet per se de enige oplossing voor mensen met een Nokia uitklaptelefoon in Kenia. Bitcoin is niet per se een oplossing voor locals in Ghana met slecht internetbereik. M-PESA is dat wel.
Bitcoin is niet per se een oplossing voor de arme gezinnen in Cambodja. Een bankrekening is wat dat betreft veel toegankelijker en veiliger.
Bitcoin was niet per se een oplossing voor slachtoffers van de vulkaaneruptie in Tonga. Contant geld was oneindig keer beter.
Bitcoin is wél een oplossing als je het privilege hebt om je zorgen te maken over financiële privacy. Of als je veel spaargeld hebt dat je tien jaar wilt aanhouden en je daarom zorgen maakt over inflatie. Of als je tot de kleine groep mensen behoort die internationale betalingen wil doen. Bitcoin heeft nut! Zeker. Dat nut is echter niet altijd precies op de manier waarop wij Westerse bitcoiners dat voor ons zien.
Het Check Your Financial Privilege-argument snijdt van twee kanten. Zowel voor politici en tegenstanders die het willen verbieden (en bitcoins voordelen uit het oog verliezen). Maar ook voor de fanboys die in bitcoin álles zien (en de nadelen en alternatieven vergeten te onderzoeken).
Bitcoin fixes this! But it does not fix everything. And alternatives can fix problems too.
Met vriendelijke groet uit Thailand,
Arnold